Ada cara Mak Yong kembali ke Kelantan - penggiat

M Fakhrull Halim 

 

   

WAWANCARA l Tanggal 29 November tahun lalu, negara menerima berita gembira apabila irama Dondang Sayang diiktiraf sebagai warisan dunia oleh Pertubuhan Pendidikan, Saintifik dan Kebudayaan Pertubuhan Bangsa-bangsa Bersatu (Unesco).

Dondang Sayang merupakan kesenian kedua dari Malaysia yang berjaya diiktiraf dalam senarai tersebut selepas teater tradisional Mak Yong.

Namun, malang buat kesenian Mak Yong, biarpun telah diiktiraf sebagai warisan dunia lebih awal sejak 2005, teater tradisional tersebut diharamkan daripada dipentaskan secara terbuka di negeri asal kelahirannya, Kelantan sejak 1991 lagi.

Bagi salah seorang penggiat Mak Yong, Rosnan Rahman, jalan tengah perlu diambil bagi membolehkan kesenian tersebut kembali dipentaskan di Kelantan.

Katanya, ini bermaksud teater tradisional itu perlu menerima pengubahsuaian bagi mematuhi garis panduan persembahan pentas yang ditetapkan di negeri tersebut.

Rundingan dengan kerajaan Kelantan

“Kalau dengan (mematuhi) garis panduan (persembahan pentas di Kelantan dan Terengganu) itu tak memberi kesan sehingga mengubah keaslian Mak Yong, bagi saya tak ada masalah untuk ubah sikit-sikit.

“Pada saya, asalkan Mak Yong dapat kembali ke negerinya, lagunya dapat dipersembahkan, karya dan cerita-cerita tentang Mak Yong dapat disampaikan kepada khalayak muda atau generasi baru di pentas terbuka, itu dah menjadi satu kejayaan kepada kami sebagai penggiat.

“Untuk memastikan perkara itu berjaya, kita kena ada jalan tengah. Perlu ada berunding dengan pihak sana (kerajaan Kelantan)," katanya kepada Malaysiakini semalam.

Rundingan yang dimaksudkannya merujuk kepada perbincangan antara penggiat Mak Yong dan kerajaan PAS yang mentadbir Kelantan sejak 1990.

Rosnan merupakan merupakan satu-satunya penggiat Mak Yong lelaki yang masih aktif di negara ini memainkan peranan Pak Yong.

Pak Yong ialah watak raja dalam kesenian Mak Yong yang boleh dimainkan oleh pemeran lelaki atau wanita.

Terengganu kuat kuasa garis panduan

Kerajaan negeri Kelantan dalam Dasar Kesenian Negeri Kelantan telah menggariskan bahawa amalan yang bercanggah dengan syarak dalam aktiviti kesenian mestilah dihapuskan dan digantikan dengan amalan yang sesuai dengan kehendak agama, wanita dan lelaki wanita dan lelaki hendaklah diasingkan dalam sebarang kegiatan kesenian serta wanita tidak boleh dijadikan sebagai alat tontonan lelaki.

Garis panduan seumpamanya turut dikuatkuasakan di Terengganu seperti diumumkan pada 3 Oktober tahun lalu yang menyaksikan makyung bersama beberapa kesenian tradisional seperti Ulik Mayang, 

Rodat, Mandi Safar, Main Puteri, tarian Saba, tarian Balai tidak dibenarkan di negeri itu kerana berunsurkan pemujaan atau menyalahi akidah, melainkan pengubahsuaian yang sepatutnya dibuat ke atas kesenian tersebut.

Untuk rekod, PAS turut mengambil alih pentadbiran negeri Terengganu daripada BN selepas menang pada Pilihan Raya Umum (PRU) ke-14, 9 Mei 2018.

Ritual 'buka panggung'

Mengulas lanjut tentang pengharaman Mak Yong, Rosnan berkata, ada beberapa elemen dalam Mak Yong yang menyebabkan ia diharamkan.

Menurutnya, antara unsur itu berkaitan percampuran lelaki dan perempuan, serta pemain lelaki yang memakai pakaian perempuan.

Namun, katanya, faktor utama ialah ritual ‘buka panggung’ yang didakwa mengandungi elemen pemujaan yang menyalahi akidah Islam.

Bagaimanapun, beliau berpandangan dakwaan tersebut timbul kerana salah faham terhadap kesenian Mak Yong.

“Ritual itu dimulakan dengan pujian kepada Allah dan (Nabi) Muhammad, diselang-selikan dengan pantun dan ada mantera yang tidaklah ada pemujaan memanggil jin atau hantu.

“Cuma ada sajian pulut kuning (gambar), itu sebagai adat, bukan untuk jamu hantu. Macam kita habis khatam al-Quran pun buat pulut kuning.

“Kalau di Istana Budaya, kita tak amalkan sangat ritual itu, sekadar persembahan sahaja. Tapi kalau di kampung, masih lagi dibuat tapi (hanya) sebagai adat dalam persembahan,” katanya yang juga merupakan timbalan pengarah bahagian produksi di Istana Budaya.

Mak Yong ikut Dikir Barat?

Walaupun mengakui mungkin ada penggiat yang tidak bersetuju dengannya, namun secara peribadi, Rosnan berpendapat ubah suai boleh dilakukan dalam teater Mak Yong bagi memenuhi garis panduan tersebut.

Beliau memberikan contoh ritual buka panggung boleh digantikan dengan acara membaca doa selamat, selain persembahan Mak Yong di Kelantan boleh memilih babak yang hanya melibatkan pelakon lelaki bagi mengelakkan berlakunya percampuran lelaki dan perempuan.

Dua tahun lalu, Mufti Kelantan Mohamad Shukri Mohamad (gambar) pernah menyatakan bahawa pengharaman terhadap Mak Yong boleh ditarik balik dengan syarat segala unsur yang bertentangan dengan Islam dibuang, seperti yang dilakukan terhadap Dikir Barat.

Seperti Mak Yong, Dikir Barat pernah diharamkan oleh kerajaan negeri Kelantan suatu ketika dulu sebelum dibenarkan semula pada 2010 setelah lirik lucah dan mencarut tidak lagi digunakan selain tempat penonton lelaki dan perempuan diasingkan, seperti yang dilaporkan Utusan Malaysia pada September 2010.

Bagi Rosnan, beliau berharap dapat melihat Mak Yong kembali ke panggung di Kelantan sebelum dia mengundurkan diri daripada seni teater tradisional tersebut.

“Saya rasa agak sedihlah. Mak Yong diangkat di luar, tapi di tempat sendiri tak dipandang, sedangkan ia satu-satunya kesenian Melayu dan Malaysia yang dapat pengiktirafan (Unesco) warisan dunia sebelum Dondang Sayang.

“Kita bawa ke luar negara pun kita rasa bangga (kerana) orang luar pun ternanti-nanti nak tengok.

"Tetapi apabila orang luar datang ke Malaysia, mereka tak tahu hendak tengok di mana.

“Harapan saya, sebelum saya berundur diri daripada kesenian ini, saya dapatlah tengok Mak Yong kembali aktif di negeri Kelantan,” katanya yang sedang mempersiapkan beberapa artis budaya di Istana Budaya untuk menjadi pelapis dalam kesenian tradisional itu.